Olga Szczepańska Dostosowanie instrumentarium polityki pieniężnej NBP jako warunek uczestnictwa w ESBC
Polska gospodarka stoi obecnie w obliczu mającej nastąpić w przyszłości integracji ze strukturami europejskimi. Naturalną konsekwencją tego faktu będzie dążenie do jak najszybszego przyjęcia naszego kraju do strefy euro.
Przystąpienie do III etapu integracji gospodarczej i walutowej wymaga spełnienia kryteriów konwergencji. Jednocześnie udział we wspólnej polityce pieniężnej wymaga dorównania standardom wypracowanym przez Europejski System Banków Centralnych.
Uczestnictwo w Eurosystemie oznacza, iż narodowe banki centralne zrzekają się części swych kompetencji na rzecz jednostki centralnej, którą jest Europejski Bank Centralny. Proces decyzyjny zostaje scentralizowany, podczas gdy funkcje wykonawcze pozostają zdecentralizowane.
Narodowy Bank Polski, jako potencjalny uczestnik tej struktury w przyszłości, jest odpowiedzialny za dostosowanie swoich ram funkcjonalnych do norm obowiązujących w strefie euro. Dlatego też poznanie reguł funkcjonowania Eurosystemu pozwala na obranie odpowiedniej ścieżki dostosowań.
Zestaw instrumentów EBC umożliwia w pełni elastyczne reagowanie władz monetarnych na wszelkie sytuacje płynnościowe na rynku pieniężnym - zarówno niedobór, jak i wzrost płynności.
Ważnym narzędziem polityki pieniężnej jest system rezerwy obowiązkowej. Wpływa na utwalenie niedostatku płynności, co z kolei wzmacnia rolę banku centralnego jako pożyczkodawcy ostatniej instancji. Jednocześnie jest czynnikiem stabilizującym wahania stóp procentowych na rynku. Rezerwa obowiązkowa w strefie euro wynosi 2%, jest uśredniona, a środki oprocentowane są według stopy procentowej dla operacji refinansujących. W ten sposób instrument ten nie stanowi dla banków obciążenia o charakterze quasi-podatkowym.
Jako standardowa w strefie euro przyjęta jest sytuacja strukturalnego niedoboru płynności. W tych warunkach EBC ma do dyspozycji dwa główne typy operacji refinansujących, będące stałym elementem systemu operacyjnego: podstawowe operacje refinansujące, przeprowadzane co tydzień z terminem 2-tygodniowym oraz długoterminowe operacje refinansujące, przeprowadzane raz w miesiącu na 3 miesiące. Do powyższych operacji mają dostęp, za pośrednictwem przetargu standardowego, wszystkie instytucje finansowe, podlegające obowiązkowi rezerwy obowiązkowej.
Jednak Eurosystem ma również zestaw instrumentów służących do reagowania na krótkotrwałe oraz strukturalne zmiany płynności, spowodowane nieprzewidzianymi czynnikami. Do tej grupy instrumentów należą operacje dostrajające (ang. fine-tuning) oraz operacje strukturalne. W stosunku do nich EBC zastrzega sobie możliwość zawężenia dostępu tylko do wybranych instytucji finansowych i zastosowania umów bilateralnych.
Ważnym instrumentem polityki pieniężnej EBC są operacje standing facilities, polegające na możliwości składania przez banki na koniec dnia depozytu oraz zaciągania kredytu na bazie O/N w banku centralnym. Instrument ten pozwala zaabsorbować nadwyżkową płynność lub dostarczyć płynności na koniec dnia, wyznaczając w ten sposób korytarz wahań dla jednodniowych rynkowych stóp procentowych (EONIA).
W Polsce, na obecnym etapie, bank centralny działa w warunkach zgoła odmiennych od tych, które panują w strefie euro, co w dużej mierze determinuje odmienność instrumentów NBP.
Strukturalna nadpłynność, będąca do tej pory standardową sytuacją na rynku, powoduje, że rezerwa obowiązkowa i operacje absorbujące, w postaci emisji bonów pieniężnych, stanowią podstawowy zestaw instrumentów banku centralnego.
Z uwagi na powyższe uwarunkowania, priorytet mają prace nad zmniejszeniem zródeł płynności i absorpcją części nadpłynności. W wyniku tej operacji bank centralny odzyskałby pełny status lender of last resort i uzyskał większą elastyczność w kontroli płynności systemu bankowego, poprzez wykorzystanie instrumentów zasilających sektor bankowy w płynność. Stworzyłoby to bardziej sprzyjające warunki rozwoju technicznych możliwości i procedur dla operacji przewidzianych przez Europejski System Banków Centralnych.
Od 1999 r. NBP podjął wiele działań, mających na celu ograniczenie głównego źródła kreacji płynności, jakim był wzrost rezerw oficjalnych brutto. Cel ten osiągnięto poprzez stopniową zmianę polityki kursowej, polegającej na rozszerzeniu przedziału wahań kursu złotego, likwidację obowiązującego mechanizmu fixingu, zaprzestanie bezpośrednich interwencji na rynku walutowym, a wreszcie zmianę reżimu kursowego na politykę kursu płynnego. Kolejnym krokiem w kierunku ograniczenia płynności była konwersja niezbywalnych zobowiązań Skarbu Państwa wobec NBP na zbywalne papiery wartościowe, które z kolei zostaną odsprzedane sektorowi bankowemu w ramach operacji otwartego rynku.
Przy takiej zmianie uwarunkowań polityki pieniężnej i przejściu do sytuacji niedoboru płynności będzie mogła się zmianić struktura instrumentów polityki pieniężnej NBP. W rezultacie, operacje otwartego rynku, zasilające banki w płynność, stałyby się stałym elementem aktywności NBP na rynku pieniężnym. Ponadto, dalszej redukcji mogłaby ulec stopa rezerwy obowiązkowej. Aspektem technicznym byłaby w tym wypadku zmiana okresu utrzymywania środków na rachunku bieżącym w NBP. Kwestia oprocentowania tych środków wymaga już natomiast odpowiednich zmian zapisów w Ustawie o NBP.
Ponadto, w ramach procesu harmonizacji naszego instrumentarium polityki pieniężnej z obowiązującym w Eurosystemie wskazane jest zastosowanie instrumentu w postaci standing facilities. Od kwietnia horyzont czasowy dla kredytu lombardowego został skrócony do 1 dnia (O/N). W przyszłości rozpatrywana jest możliwość składania depozytu przez banki na koniec dnia w banku centralnym. Instrument ten będzie mógł wpływać stabilizująco na wahania krótkoterminowych stóp procentowych, ograniczając je od dołu.
Taki zestaw instrumentów polityki pieniężnej stanowić będzie narzędzie do sterowania krótkoterminowymi stopami procentowymi na rynku, pozwalając na wyznaczenie korytarza wahań dla tych stóp. W znaczący sposób zbliżyłoby to nasz system operacyjny do standardów obowiązujących w strefie euro.
|