Oczekiwania inflacyjne są istotnym czynnikiem branym pod uwagę przez bank centralny w prowadzonej przez niego polityce pieniężnej, zwłaszcza w reżimie bezpośredniego celu inflacyjnego. Jednym ze źródeł wiedzy na temat oczekiwań inflacyjnych są ankiety jakościowe przeprowadzane wśród podmiotów ekonomicznych. Wyniki tych ankiet mogą być następnie skwantyfikowane. Istnieją dwie podstawowe metody takiej kwantyfikacji: metoda probabilistyczna oraz metoda regresyjna. W artykule przedstawiono wyniki zastosowania dwóch wariantów metody probabilistycznej do badania oczekiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych w Polsce w okresie od 1992 r. do 1999 r., na podstawie ankiet przeprowadzanych przez DEMOSKOP. Ponadto, zaprezentowano założenia metody regresyjnej, która - ze względu na brak dostatecznie pełnych ankiet - nie może być obecnie wykorzystana do badania oczekiwań inflacyjnych w Polsce.

Struktura odpowiedzi na pytanie ankiety DEMOSKOP-u w rozpatrywanym okresie, jak również skwantyfikowane na tej podstawie oczekiwane stopy inflacji wskazują, iż oczekiwania inflacyjne osób fizycznych są statyczne: przewidywana na najbliższe 12 miesięcy stopa wzrostu cen z reguły jest równa stopie inflacji bieżącej. Dodatkowo, w okresach zakłóceń procesu dezinflacji oczekiwania te wzrastają szybciej, niż wynikałoby to z samego wzrostu inflacji bieżącej. Taki mechanizm formułowania oczekiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych może mieć niekorzystne konsekwencje makroekonomiczne, m.in. sprzyjając wzrostowi presji płacowej, co z kolei może zwiększać koszt procesu dezinflacji w postaci utraty części produkcji oraz zatrudnienia. Uniemożliwia on bankowi centralnemu bezpośrednie oddziaływanie na kształtowanie się oczekiwań inflacyjnych; decyzje polityki pieniężnej wpływają na oczekiwania inflacyjne jedynie pośrednio, poprzez wpływ na inflację, a zatem z opóźnieniem wynikającym z długości mechanizmu transmisji.

Analiza oczekiwań inflacyjnych w różnych grupach społecznych dowodzi, iż relatywnie wyższej inflacji spodziewali się respondenci starsi, mniej wykształceni oraz należący do niższych grup dochodowych, natomiast relatywnie niższej inflacji oczekiwali respondenci młodsi, bardziej wykształceni i lepiej zarabiający, przy czym różnice między tymi skrajnymi grupami miały tendencję do zmniejszania się. Próba, w poszczególnych jej segmentach, stawała się coraz bardziej homogeniczna pod względem deklarowanych oczekiwań. Stosunkowo największy przedział zmienności oczekiwań inflacyjnych w ostatnim okresie dotyczy grup respondentów wyodrębnionych na podstawie poziomu dochodu na osobę w gospodarstwie domowym.