Tomasz Łyziak Reakcja aktywów banków komercyjnych na instrumenty oddziaływania banku centralnego. Rozważania na temat funkcjonowania kredytowego kanału transmisji polityki pieniężnej w Polsce w latach 1995 - 1999
Zgodnie z teorią kredytową polityka pieniężna banku centralnego oddziałuje nie tylko na stopy procentowe, lecz również na strukturę bilansów banków komercyjnych. Restrykcyjna polityka pieniężna ograniczająca stan pasywów banków, wobec braku możliwości pozyskania przez nie alternatywnych funduszy, zmusza je do dostosowania aktywnej części swoich bilansów, w tym podaży kredytów. Sposób tego dostosowania zależy od charakterystyk aktywów banków komercyjnych, które są niehomogeniczne, tzn. różnią się między sobą stopniem płynności, zyskowności oraz ryzyka. Charakterystyki te, jak również specyficzne cechy relacji łączących banki z kredytobiorcami, determinują skalę wpływu polityki pieniężnej na podaż kredytu, stanowiąc integralne uwarunkowanie mechanizmu transmisji.
Badania przedstawione w artykule dowodzą, że niehomogeniczność wyróżnionych typów aktywów polskich banków komercyjnych: kredytu oraz skarbowych papierów wartościowych, ma konsekwencje dla polityki pieniężnej Narodowego Banku Polskiego. W okresie pierwszych kilku miesięcy od wystąpienia szokowej zmiany stopy procentowej osłabia ona oddziaływanie polityki pieniężnej na podaż kredytu, ponieważ banki postępują zgodnie ze schematem poduszki płynnościowej (buffer-stock behaviour): zacieśnienie polityki pieniężnej skutkuje silniejszym ograniczeniem przez nie tempa zmian portfela skarbowych papierów wartościowych (czyli aktywów najbardziej płynnych) aniżeli tempa zmian portfela kredytów. W dłuższym okresie, kiedy pierwotny impuls stopy procentowej stopniowo zanika, a jednocześnie ujawniają się jego efekty w postaci postrzeganego przez banki wzrostu ryzyka na rynku kredytowym, następuje dalsze ograniczanie tempa przyrostu kredytów oraz stopniowe odbudowywanie przez banki portfela skarbowych papierów wartościowych.
Niehomogeniczność aktywów banków, jak również związki łączące banki z kredytobiorcami sprawiają, że polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego oddziałuje na podaż kredytu z opóźnieniem. Dodatkowo istnieją czynniki makroekonomiczne nie tyle opóźniające reakcję kredytu na impuls polityki pieniężnej, ile osłabiające jego siłę; ich znaczenie powinno wszakże ulegać stopniowemu zmniejszeniu. Wśród czynników tych należy wymienić: zjawisko strukturalnej nadpłynności oraz własność państwową w systemie bankowym, związane z nią przywileje regulacyjne, a także system gwarancji.
Następnym etapem kredytowego mechanizmu transmisji rozważanym w artykule był związek między kredytem bankowym a wielkością globalnego popytu. Teoria pośrednictwa finansowego wskazuje, iż banki są szczególnym typem pośredników finansowych, ponieważ finansują wydatki konsumpcyjne oraz inwestycyjne, które nie miałyby miejsca bez możliwości uzyskania kredytu bankowego przez podmioty ekonomiczne. Redukcja podaży kredytu ma zatem natychmiastowy efekt dla zagregowanego popytu. Specyfiką krajów przechodzących transformację, które nie mają rozwiniętych rynków finansowych, jest znacząca pozycja kredytu bankowego wśród źródeł finansowania zewnętrznego. Jak wykazano, obok gospodarstw domowych, dla których kredyt bankowy jest jedynym dostępnym źródłem finansowania zewnętrznego, dominującą część przedsiębiorstw stanowią jednostki całkowicie bądź w dużym stopniu uzależnione od zasilania kredytem bankowym (zarówno w działalności bieżącej, jak i w rozwojowej). Należy oczywiście pamiętać, że - wobec ciągle dominującej pozycji wewnętrznych źródeł zasilania - wydatki napędzane kredytem bankowym stanowią stosunkowo niewielką część zagregowanego popytu, jednakże ograniczenie przez banki podaży kredytu powoduje, iż potencjalni kredytobiorcy, nie mając alternatywnego źródła finansowania, zmuszeni są zredukować wielkość popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. Innymi słowy, część globalnego popytu związana z kredytem bankowym w sytuacji jego braku nie może być sfinansowana z innych źródeł.
Polska gospodarka spełnia więc dwie podstawowe przesłanki, warunkujące funkcjonowanie kanału kredytów bankowych, tzn. część kredytobiorców uzależniona jest od banków, jako jedynego źródła kredytów, a polityka pieniężna ma wpływ na podaż kredytów. Wpływ ten jest osłabiony, jednak znaczenie odpowiedzialnych za to czynników makroekonomicznych powinno się zmniejszać.
|