Aleksandra Kaczor Luka jako miernik ryzyka stopy procentowej banku
Opcje korelacyjne
Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (Basle Committee on Banking Supervision) definiuje ryzyko stopy procentowej jako stopień zagrożenia pozycji finansowej banku na skutek niekorzystnych zmian stóp procentowych na rynku. Do zagrożenia pozycji finansowej banku dochodzi dlatego, że w wyniku odchylenia rynkowych stóp procentowych nie może zostać zrealizowany planowany dochód netto z odsetek. Jednym ze sposobów pomiaru tego ryzyka jest analiza luki stóp procentowych, tzn. różnicy między wartością aktywów wrażliwych na zmiany stóp procentowych i pasywów wrażliwych na zmiany stóp procentowych w określonych przedziałach czasowych.
Za aktywa (pasywa) wrażliwe na zmiany stóp procentowych uważa się te, z których przychody z oprocentowania (wydatki z tytułu oprocentowania) są skorelowane ze zmianami stóp procentowych w przyjętym przedziale czasowym. Na zmiany rynkowych stóp procentowych są wrażliwe nie tylko instrumenty o zmiennej czy okresowo zmiennej (roll-over) stopie procentowej, ale także instrumenty o oprocentowaniu stałym.
W celu oszacowania rozmiarów niedopasowania stóp procentowych przy wykorzystaniu metody luki należy określić przedziały czasowe do analizy i przyporządkować do nich poszczególne aktywa i pasywa wrażliwe, kierując się terminem najbliższego możliwego przeszacowania danej pozycji bilansu. Wynik takiego zestawienia może wykazać utrzymywanie przez bank w wybranym przedziale czasowym pozycji długiej, narażającej bank na ryzyko spadku stóp procentowych, pozycji krótkiej, narażającej bank na ryzyko wzrostu stóp procentowych, lub pozycji neutralnej, w przypadku której ryzyko stóp procentowych nie występuje.
W analizie luki niedopasowania stóp wyznacza się czasem tzw. lukę kumulacyjną, zwaną także pozycją skumulowaną, która jest sumą luk z poszczególnych przedziałów. Sumowanie można przeprowadzić albo od początku do końca, tzn. od najbliższego do najdalszego przedziału czasowego, albo też od końca do początku. Interpretacja wyniku jest zależna od zastosowanej metody.
Zarządzanie luką może mieć charakter ofensywny bądź defensywny. W przypadku strategii ofensywnej zarządzający bankiem, opierając się na prognozach kształtowania się stóp procentowych, otwierają pozycje w celu uzyskania dodatkowych dochodów. Strategia utrzymywania pozycji domkniętej to strategia defensywna.
Ze względu na to, że tradycyjna metoda luki może prowadzić do błędnych wniosków, gdyż poszczególne instrumenty operacji aktywnych i pasywnych charakteryzuje różna elastyczność oprocentowania, przeprowadzana jest standaryzacja luki. Standaryzacja polega na przemnożeniu odpowiednich kwot aktywów i pasywów, podlegających przeszacowaniu w danym przedziale, przez wskaźniki relatywnej zmiany stóp (WRZS). WRZS to stosunki wartości zmian (przyrostów) stopy procentowej dowolnego instrumentu bilansowego do wartości zmiany stopy oprocentowania wybranego instrumentu bazowego (stopy bazowej).
Najbardziej popularne sposoby zabezpieczania się przed ryzykiem stóp procentowych stosowane na rozwiniętych rynkach finansowych, możliwe do wykorzystania w przypadku, gdy do pomiaru tego ryzyka stosowana jest metoda luki, można podzielić na 2 grupy:
- działania polegające na sterowaniu pozycjami bilansowymi,
- pozabilansowe transakcje zabezpieczające.
Do niedawna polski rynek finansowy nie oferował instrumentów pozabilansowych, umożliwiających skuteczne zabezpieczanie się przed ryzykiem stopy procentowej. Kilka lat temu w obrocie niepublicznym pojawiły się kontrakty BRE FRA (obecnie także BRE IRS i BRE IRO) oraz opcje na stopę procentową capsi floors oferowane swego czasu przez Polski Bank Rozwoju SA i Polski Bank Inwestycyjny SA. Kontrakty te są jednak wykorzystywane do eliminacji ryzyka tylko przez podmioty niebankowe. Na podstawie doświadczeń krajów wysoko rozwiniętych można stwierdzić, że dostęp do instrumentów zabezpieczających przed ryzykiem stopy procentowej wszystkich uczestników rynku, w tym banków, będzie zapewniony dopiero wówczas, gdy w Polsce zacznie sprawnie funkcjonować giełda futures. Większe znaczenie dla rozwoju rynku pochodnych instrumentów finansowych powinno mieć wprowadzenie tej problematyki w szerokim zakresie do nowego Prawa dewizowego, obowiązującego od 12 stycznia 1999 r.
|