Celem artykułu jest zwrócenie uwagi, że proces realizacji programów stabilizacji w duchu liberalizmu rynkowego w zadłużonych krajach rozwijających się w sposób nieco paradoksalny unaocznił potrzebę istnienia bardziej efektywnego i aktywnego państwa, w sensie politycznym i ekonomicznym.

Strukturalistyczna koncepcja stabilizacji, kształtująca politykę ekonomiczną krajów Ameryki Łacińskiej, szczególnie w latach 50. i 60., jak również neostrukturalistyczne podejście z lat 80. się nie sprawdziły. W latach 80. niekwestionowane stało się zwycięstwo polityki stabilizacji i dostosowań o liberalnym rodowodzie (typu MFW), która oprócz tradycyjnych, "ortodoksyjnych" środków ograniczania całkowitego popytu obejmowała środki służące - przez spowodowanie zmian relacji cen - poprawie bilansu płatniczego.

W artykule opisane zostały zalecenia zmian strukturalnych i instytucjonalnych, które pojawiły się (również w koncepcji MFW), kiedy stało się jasne, że ortodoksyjna polityka ograniczania wzrostu popytu wewnętrznego, przyczyniając się do hamowania produkcji i eksportu w wysoko zadłużonych krajach, nie wystarcza do rozwiązania ich problemów płatniczych. Wskazuje się, że owe zalecenia oznaczają nowe zadania dla aparatu państwowego i konieczność reformy państwa.

W miarę zaawansowania reform w krajach dłużniczych przybierały na sile naciski społeczne, aby rząd zaniechał prowadzenia polityki stabilizacji i dostosowań wg koncepcji MFW lub zmienił ją. Stało się to wyzwaniem dla politycznej sprawności państwa w neutralizowaniu "obudzonych" grup interesów i organizowaniu poparcia społecznego dla reform. Kontynuacja procesu stabilizacji makroekonomicznej, liberalizacji i "otwierania" gospodarek wymaga między innymi uzupełnienia działaniami łagodzącymi skutki redystrybucji dochodu.

Niniejszy przegląd doświadczeń wskazuje, że sprostanie wielkiemu wyzwaniu "wyrośnięcia" z nadmiernych długów zagranicznych i wysokiej inflacji przez zadłużone kraje rozwijające się i transformujące się gospodarki w Europie Wschodniej wymaga - oprócz spójnej i konsekwentnej polityki makroekonomicznej - zwiększenia sprawności państwa w odgrywaniu zmienionej roli.